islam'da heykel yasağı

islam dininin putu ve put yapımını kesin olarak yasakladığı açıktır. resim ve heykel konusunda tapmak için yapılan put ile tapma söz konusu olmaksızın, sadece sanat kaygısı ile yapılan heykeli birbirinden ayırmak gerekmektedir. aksi halde bu işin içinden çıkılamaz. kur’an’da heykel (heykeller) anlamında temâsîl terimi kullanılmıştır.

temâsîl, timsâlin çoğuludur ve kur’an’da geçtiği iki yerde iki ayrı anlamda kullanılmıştır. enbiya suresinin 52. ayetinde put anlamında kullanıldığı halde, sebe suresinin 13. ayetinde heykel anlamında kullanılmıştır. (1)

resim ve heykel yasağı konusunda en çok öne çıkarılan hadis “allah katında, kıyamet günü, azabı en şiddetli olan kimseler, musavvirlerdir,” (2) hadisidir. musavvir: tasvir yapan, şekil veren demektir. kur’an’da, “musavvir” allah’ın bir sıfatı olarak geçmektedir. allah yaratan, yoktan var eden ve şekil verendir. (3) hadis-i şerifte azabın en şiddetlisinden bahsedilmesi burada bir tapınma ameliyesinin söz konusu olmasındandır. dolayısı ile bu hadis-i şerif tapınma ile alakalıdır. yani tapınmak için put yapan musavvirler azabın en şiddetlisine çarptırılacaktır. peki bu durumda tapınmak için değil de, sanat için heykel yapanların durumu nedir? kur’an’da, mutlak olarak tasvir yasağı ile alakalı bir hükmün söz konusu olmadığı (4) yukarıda ifade edilmişti. hadislerde sözü edilen tasvir yasağı ise tıpkı kabir ziyareti meselesinde olduğu gibi (5) tamamen tapınma ile alakalıdır ve geçici bir durumdur. kabir ziyareti yasağının sebebinin arapların kabirlere secde etmeleri ile alakalı olduğu bilinen bir gerçektir. sebep/illet ortadan kalkınca, yasak da kalkmıştır. bunun tabii bir devamı olarak illet avdet edince, kural işletilecek yasak da geri gelecektir.

öte yandan ahmet hamdi akseki’nin yaklaşımlarından, islam’da mutlak olarak bir heykel yasağından söz etmenin mümkün olmadığı anlaşılmaktadır. sanat, estetik ve benzeri kaygılar ile heykel yapmanın yasak olduğundan söz edilemez ve nitekim kur’an-ı kerim’de böyle bir yasak söz konusu değildir. “allah güzeldir, güzelliği sever” allah’ın güzel olması ve güzelliği sevmesi islam cemiyetinde güzel sanatlara verilen önemi göstermektedir.”(6)

islam’ı sanattan soyutlamanın dinî bir dayanağı olmamasına, dahası dinin güzel sanatlar üzerindeki tesirini inkar etmek mümkün olmadığı halde, tarihten beri sanattan yararlanma cihetine gidilmemiş hatta sanata karşı çok mesafeli bir tavır alınmıştır. islam aleminin güzel sanatlar içerisinde en mesafeli durduğu konu ise resim ondan da daha çok heykeldir. heykel yapımının yasak olduğuna dair umumi bir kanaat söz konusudur. halbuki kur’an-ı kerim’de tasvir (heykel) yasağı ile ilgili her hangi bir hüküm yoktur. tasvirin yasak olduğunu iddia edenler, bunu hadis-i şeriflere dayandırmışlardır. tasvir yasağının hadislerden hareketle ortaya konulması bu sefer başka tartışmaları gündeme taşımıştır. bu bakımdan mesele çetrefilli bir hal almıştır. doğrudan doğruya kuran’dan hareketle konuya yaklaşılması ve konu ile ilgili hadislerin daha dikkatli bir şekilde yorumlanması halinde net bir sonuca ulaşmanın imkansız olmadığı belli gibidir.

resim ve heykel yasağının illeti tapınmaktır ve bundan dolayı tüm heykel çeşitleri başlangıçta yasaklanmıştır. fakat tarih içerisinde puta tapıcılığın giderek ortadan kalkması ve heykel yapımında işin içerisine sanatın ve bir takım sosyal ihtiyaçların, resmi zorunlulukların dahil olması sebebi ile resim ve heykel meselesinin yeniden ele alınması icap etmiştir.

illetin ortadan kalkması hüküm de ortadan kalkmasını gerektirir, kaidesi işletilerek bu konuda yeni bir değerlendirme yapmak gerekmektedir. tabi hiçbir zaman illet avdet edince hükmünde avdet edeceği, kaidesini göz ardı etmemek gerekmektedir. dolayısı ile bu gün itibariyle artık, mutlak olarak bir heykel yasağından söz edilememektedir. maslahat-ı raciha sebebi ile seddi zerî‘a ortadan kalkmıştır. bugün artık resim ve heykele dinî tazim, perestiş söz konusu değildir.

dipnotlar:

(1) “temasil timsalin cemidir. timsal canlı veya cansız bir şeyin suretine mumasil tasvir olunan herhangi bir surettir. burada temasil, melaike ve enbiya ve salihin suretleri denmiştir. halk görsünde onlar gibi ibadet etsinler diye mescitlerde bakırdan, pirinçten, sırçadan ve mermerden bunların suretleri yapılırmış. böyle tasvirler yapılmasına süleyman (a.s) nasıl cevaz verdi? diye sorabilirsin. cevaben derim ki: tasvir yalan ve zulüm gibi aklın takbih ettiği şeylerden değildir. böyle olanlarda şeraitlerin ihtilafı caizdir. elmalılı m. hamdi yazır, hak dini kuran dili, eser neşriyat, c. 6, s. 3952.
(2) ebu abdullah muhammed b. ismail el-buhârî, sahîhü’l-buhârî, kitabu’l-libas, 89, el-mektebetü’lislamiyye, istanbul.
(3) haşir, 59/24.
(4) kur’an’da kesin bir emir bulunmamakla beraber, tasvir, yani resim ve heykeli yasaklayan hadislerin bulunduğu bir gerçektir. ne kadar farklı şekillerde yorumlanırsa yorumlansın, tasvir yasağı etkili olmuş ve müslüman sanatçılar doğrudan doğruya nonfigüratife yönelmişlerdir. beşir ayvazoğlu, aşk estetiği, ötüken yayınları, istanbul 1997, s. 36-37.
(5) başlangıçta kabir ziyareti yasaklanmıştı. insanların kabirlere secde etme tehlikesinden uzaklaşmaları, kabirlerin mabet haline getirilmesi endişesinin ortadan kalkması ve tevhidin sağlam bir şekilde yerleşmesi sebebiyle bizzat hz. muhammed koymuş olduğu bu yasağı kaldırdı. müslim, “cenaiz”, 106; ebu davud, “cenaiz”, 81; tirmizi, “cenaiz”, 60.
(6) süleyman uludağ, islam açısından musıkı ve sema, uludağ yayınları, bursa 1992, s. 16; oktay aslanapa, türk ve islam sanatı, inkılap kitapevi, istanbul 1991, s. 154

kabe'yi tavaf etmek.

olmayan yasaktır.

kuran'daki gerçek islam'da böyle bir yasak yoktur: "ona dilediği şekilde kaleler, heykeller, havuzlar gibi çanaklardan, yerinden kalkmayan kazanlardan ne dilerse yaparlardı. ey davud ailesi, şükrederek çalışın. kullarımdan şükredenler azdır." (34-sebe suresi 13)

www.kurandakidin.com/2011/1...

kurandaki görsel sanatlarla ilgili açıklamaların birçoğu sanatla ilgilidir.

kuran ı kerimde heykel kelimesi iki anlamda kullanılır.

1-) tapmak işin yapılan ; heykelden putlar.
bu konuyla ilgili kuran ı kerimde onlarca ayet vardır.
en çok bahsedilen de bakara suresinde bahsedilen altın buzağı heykelidir.
allahtan başkasına tapmak için yapılan her türlü şey ; buna heykelde dahil ; şirk malzemelerinin tümü yasak ve haramdır.

2-) sanat için yapılan heykel ve sanat değeri taşıyan eserler.
kuran ı kerim de, hz süleymanın cinlere ; sanat maksadıyla heykeller yaptırdığından bahsedilir.
allah bilime ve sanata teşvik ederek karşılık vermiştir.

kuran ı kerim
sebe suresi
13 - o cinler ona kaleler, heykeller, havuz büyüklüğünde çanak ve leğenler, sabit kazanlar gibi istediği şeyleri yaparlardı. ey davud hanedanı, şükür gayreti içinde olun! kullarımdan gereği gibi şükredenler çok azdır.

islamda heykel konusunda başlık açmak her şeyden önce abestir.
islam demek ; kuran ı kerim demektir.
kuran ı kerime ters düşecek ; hadis, fetva ve fıkıhla insanları yanıltmak, herşeyden önce büyük günahtır.
ne yazık ki günümüzde herkes birilerinden duyduğunu ; insanlara aktararak günaha giriyor.

aslında hristyanların tapındığı ; haç, isa heykelleri, meryem ana heykelleri put'dur.
hristyanlar günümüzde bile puta tapmaktadırlar.

aklı başında bir mümin heykelin önüne geçip secdeye kapanmaz.
heykelin karşısına geçip dua etmez.

bir nesneye kutsallık yakıştırırsanız ; onu putlaştırırsınız.
müslümanlarda kabeye ve hacer ül esved'e çok fazla saygı gösteriyorlar.
kabeye, kabeyi görmek maksadıyla değil, allahın hac emri olduğu için gitmek gerekir.
hacer ül esvede de hz muhammedin sünneti olduğu için el sürülür.
kabeye ve hacer ül esvede tapınılmaz.
kabenin ve hacer ül esvedin karşısına geçip ; allah rızası için ; allaha dua ve ibadet edilir.

hz ömer,
bir gün hacer ül esvadin yanına gider.
'sen siyah bir taşsın, hz muhammedin seni öptüğünü görmeseydim, sana elimi sürmezdim''
diyerek konuşur.

bir nesneye aşırı kutsiyet yüklemeden yaşamak gerekir.
heykellere de put yakıştırması yapmadan ; sanat ve güzellik mantğıyla yaklaşmak sadece hz süleymanın yaptığına benzer bir davranıştır ve kafirlik değildir.

heykel yapmak ile tapmak arasında ince bir çizgide.

mitolojik yani uydurma bir dinde yasaklar, haramlar, helaller, sevaplar vs. olsa ne olur, olmasa ne olur. arapların her şeyini aldık ama batının medeniyetini alamadık.

hristiyanlar haç ile puta tanıyormuş, müslümanlar da kübik ev kabe'nin etrafında tapınarak dönüyorlar yani oraya tapıyorlar. her iki mitolojik inançta da putculuk var. şeytan taşlamak dahi putculuktur.

iyi kıvırtabiliyorsanız, var olmadığını da görebileceğiniz olgudur.

mesela,


*

aklıma michelangelo’nun yaptığı musa heykelinin karşısına geçip “konuş musa konuş” dediği rivayet geldi. anatomik olarak o kadar muhteşem heykeller yaratmış ki michelangelo, canlanıp konuşacak sanki.