amerikan iç savaşı

1861-1865 yılları arasında gerçekleşen ve bugünkü amerika birleşik devletleri sınırı içinde yer alan 13 güney eyaleti ile 15 kuzey eyaleti arasında meydana gelen iç savaştır. savaşın çıkış sebebi güney eyaletlerinin pamuk tarlalarında ağır şartlarda çalıştırılan afrika kökenli kölelerin yaşam şartlarına ve olmayan sosyal haklarına kuzey eyaletlerinin karşı çıkmasıdır. abraham lincoln’un kölelik karşıtı söylemlerle başkan seçilmesinin ardından sayıları sonradan 13’ü bulacak güney eyaletlerinin jefferson davis liderliğinde ve konfederasyon adıyla bağımsızlığını ilan etmesi sonucu savaş başlamıştır. kuzey eyaletleri de birlik adı altında ve abraham lincoln önderliğinde birleşmiştir. tarihçiler aslında savaşın gerçek sebebinin ingiltere’ye ucuz ham pamuk satan güney’e karşı kuzey’in rahatsızlığıyla başladığını ve kuzeyin galibiyeti sonucu bugünkü kapitalizmin doğduğu tezini ileri sürerler. 9 nisan 1865 tarihinde kuzey ordularının güneyin ünlü komutanı robert e. lee'nin ordularını yenmesiyle kuzey zaferini ilan etmiştir. bu zaferden 5 gün sonra 14 nisan 1865 tarihinde ise ‘’amerikalı kuzenimiz” adlı oyunu izlemek için ford tiyatrosuna giden abraham lincoln bir suikast sonucu öldürülmüştür. aynı yılın haziran ayında geri kalan bütün güney askerleri de silahlarını bırakarak teslim olmuş ve amerikan iç savaşı kuzeyin zaferiyle sona ermiştir. kuzeyin zaferi sonrası kölelik kaldırılmıştır.

benim anladığım güney köle iş gücü ile maliyeti bugunun çini gibi azaltınca pamuk daha ucuza satılabilir olmuş.

olaylar 1860 zaten. ingiltere dokuma sanayisi ile ingiltere oldu. 1914 dünya savaşına giden süreçte zaten 1871 e kadar italya ve almanya yok.

rekabetin ingiltere ve amerika arasında olması mantıksız değil. yalnız o değilde bir ara ku klux klan'ın 4 milyon üyesi varmış. yuh yani.

shenandoah isimli filme konu olmuş savaş. amerikan iç savaşı yıllarında geçen film hem dönemi oldukça güzel aktarıyor hem de savaş karşıtı bir duruş sergiliyor. yine aynı dönemde geçen 1959 yapımı the horse soldiers filmi de dönemi oldukça iyi anlamanızı sağlayan bir film.

asıl sebebi birliğe yeni katılacak eyaletlerde köleliğin yasaklanmasıdır. normalde iç savaşa kadar yeni eyaletler bir slave state bir de non-slave state olmak üzere çifter çifter birliğe kabul ediliyordu. e nolacak yasaklanınca derseniz, güney kuzeye karşı federal seviyede zayıflayacaktı. daha fazla eyalet = daha fazla milletvekili. bu güç paylaşımı meselesi, ahlaki bir konu olan köle karşıtlığıyla da birleşince güneyliler çareyi birlikten ayrılmakta buldu. o zamanlar abd'nin bugünkü ab gibi daha çok konfederal bir birlik olduğunu hatırlatalım.

sonuçları açısından pamuğun önemi büyüktür. güneyde ortaya çıkan king cotton politikası özetle "bakın beyler korkmamıza gerek yok, pamuğumuz var, ekonomik olarak kendi kendimize yeteriz" demekti. olası bir pamuk ambargosuyla hem kuzeydeki tekstil endüstrisini yok edebileceklerini hem de pamuk sattıkları britanya'nın da savaşta kendilerini destekleyeceğini hesapladılar. ama evdeki hesap çarşıya uymadı. britanya'nın hem bol bol pamuk stoğu vardı hem de liberal bir ülke olarak kölelik yanlısı bir hareketi destekleyemezdi. üstelik amerikan donanmasıyla da savaşa girmek zorunda kalacaklardı.

peki britanya ne yaptı? pamuk ekilebilecek başka yerler aramaya başladı. bunlardan biri de çukurova'ydı. fakat çukurova o dönem bataklıktı ve tarımda çalışabilecek nüfusu yoktu. ingilizler kredi işini halledip bataklığı kurutsa da işgücü problemini çözmek osmanlı'ya düşüyordu. bu çatışma dolu bir tarihin başlangıcı oldu zira toroslar'da yaşayan ve hayvancılıkla uğraşan yörükler ovaya inip ırgat olmayı reddediyordu.

"ferman padişahınsa dağlar bizimdir" diyen dadaloğlu'nun ortaya çıkış hikayesi de aslen budur. nihayetinde uzun uğraşlar sonunda devlet yörüklere boyun eğdirdi ve onları sivrisineklerle dolu bir bataklıkta yaşamaya mahkum etti. yetmedi ve mısır'dan pamuk tarımını bilen çiftçiler getirildi. adana'da fellah olarak adlandırılan kişiler bu şekilde geldi. bunlar daha sonra yaşar kemal'in yazdığı ince memed'e de esin kaynağı olmuştur. amerika'da çıkan bir iç savaş bizi işte böylesine derinden etkilemiştir.

amerikan toplumunda hala izlerini görebileceğiniz savaştır. bugünkü alt right, hillbilly rednecklerin dedeleri konfederasyon sevdalısı idi. trumpsterlar yani.

tabi her savaşta olduğu gibi bunda da ekonomik nedenler etkendir. her savaş ekonomi temellidir. din, kutsal savaş ya da ne bileyim kadın falan işin motifidir. burada da güneyli toprak ağalarının köleliğin kaldırılması sonucu istikrarlarının bozulması söz konusudur. bedava iş gücünden olan güneyli büyük toprak sahipleri merkezi hükümete karşı ayaklanmıştır.

işin daha da eğlenceli kısmı kuruluşundan beri beyaz anglo sakson avrupalıların ülkesi olan amerika'da artık hispanikler ve siyahi amerikalılar etkin güç haline geliyorlar. kıytırık ermenistan'ın bile ülke çapında 4 milyonluk diasporası var falan..

jesse james bu savaşta güney saflarında savaşmış eski bir askerdir. yenilginin ardından kurduğu çetesiyle yaptığı soygunlar, güneyli insanların gözünde kuzeyden intikam almak gibi görülmüştür.

6 ocak 2021'de trump yanlılarının senato binasını basmasıyla oluşan olası senaryolardan biri.

bana kalırsa amerikan yöneticileri son 20 yıldır içinde bulundukları ağır akıl tutulmasından trump'ın bu saçmalığı yüzünden çıkıp içte ve dışta düzgün politikalar izlemeye başlarlar yoksa bugün olmasa bile iç dinamikleri çeşitli olan bu ülke dağılır. ki bu bizim umrumuzda değil.

amerika öyle ya da böyle bir toplumsal bölünme yaşıyor. amerikan yöneticileri bu durumun kısa vadede önüne geçebilmek için iran'a baskı yapabilirler. bu baskı muhtemelen iran'ın nükleer programı üzerinden yapılacaktır. diğer yandan bir amerikan iç savaşı senaryosunda dünyada olabilecek şeyler üzerine düşünmemiz gerekiyor. bana kalırsa amerika'nın sarsılması küresel ekonomik çöküntüler ve küçük bölgesel savaşlara neden olacaktır. en önce akla gelenler ise çin-tayvan, k.kore-g.kore, türk-yunan olabilir bunlar. smo- suriye rejimi- ypg, ırak-ıbky, ukrayna-rus ayrılıkçılar gibi dondurulmuş çatışma ortamları alevlenecektir. bu çatışmalar lokal olarak başlasa da bölgesel aktörlerin ittifaklar oluşturması ya da savaşanlara yardımları ile uzun yıllar sürecek çok kutuplu bir yeni bir savaş furyası oluşabilir. avrupa ve abd tarafından karıştırılmış ortadoğu ve afrika ülkelerinde ışid gibi örgütlerin her dini topluluktan çıkmasına sebep olabilir. yani bir afrikalı hristiyan ışid ile karşılaşılabiliriz. özellikle somali ve yemen'de işler iyice karışacaktır. yine amerikan baskısının bir sonucu olarak hala iktidarda olan arap kralları devrilebilir ya da bu arap ülkeleri bölünebilir. tabi bütün bunlar amerikan baskısının tamamen çöktüğü ve amerikalıların kendi kıtalarındaki meselelere öncelik verdiği bir senaryoya göre oluşur. bir de amerika'nın bu savaş ve politik ortamları tamamen domine edemediği lakin buralarda aktif olarak bulunduğu ayrı bir senaryoya kafa yormakta iyi olur. yani tayvan-g.kore ve japonya ile beraber çin-k.kore ikilisine karşı pasifikte operasyonlar yürütülebilirler. çin'in deniz ticaretinin kapatılması için hindistan ile anlaşıp desteklenmesi söz konusu olması durumunda kaşmir bölgesinde yeni çatışma ortamları çıkabilir, çin içerinde bulunan azınlıkların desteklenmesi ile çin'in devasa gücünün bölünmesi sağlanabilir. yani onlarca sernaryo var anlayacağınız. mevzunun ucu o kadar açık ki 100 kişi oturup 100 gün düşünsek bile belki işin içinden çıkamayacağımız yeni bir dünya düzeni oluşabilir.

o dönemlerde köleliğin insanlık dışı olduğu anlayışı yaygınlaşmıştır fakat bir yandan da kuzeyin fabrikalarda iş gücü ihtiyacını güneydeki köleleri elde ederek karşılamak isteyebileceği ihtimalini de düşünmek gerek. acaba diyor insan! kölelik kalksın reklamı yapıldı da fabrikalarda daha az kölelik şekliyle işçiliğe mi evrilmesi sağlandı.

dönemi sevenlere 1985 yapımı kuzey ve güney dizisini tavsiye ederim. daha güncel yapımlardan direkt iç savaş olmasa da hell on wheels dizisi tatmin edici gelecektir.

amiga 500'ün "north&south" adlı strateji oyununun işlediği tarihi olay.

bu arada abd'de yeniden gerçekleşme ihtimalinin ufukta belirdiği, hatta her an başlayabilecek olan savaştır.

olası bir amerikan iç savaşında doların durumunu merak ettiğim savaştır.

tıbbın yetersizliği ve silah sanayisinin önlenemez yükselişi, bazen bu savaşta vurulan askerlerin, bu savaştan sonra olan savaşlarda vurulanlardan çok daha şanssız olduğunu düşünüyorum... vurulmuşsun ama acını dindirecek bir şey yok, varsa da bilinmiyor. ameliyatlarının bir çoğunda bilincin açık...

bir dönem askeri üniformalara merak salmıştım, amerikan iç savaşı, 1.dünya savaşı, 2.dünya savaşı, kore savaşı... hepsini içeren bir pdf bulmuştum, güneylilerin giydiği üniformaları, kuzeylilere göre daha şık buluyorum

şu sıralar ilginç bir biçimde ortalık trump'ın koltuğu vermeyeceği düşüncesinden dolayı "amerikan iç savaşı geliyor" naralarıyla dolu.

osmanlının abd ile karlı bir ticaret anlaşması yapmasını sağlayan savaştır.
yanlışım olmasın padişah 2. mahmuttu galiba

abraham lincoln'ün bitirmek için çok uğraşıp uğrunda canından olduğu savaş.

tekrar başlaması an meselesi olan savaş.

amerika'nın ekonomisi tarıma ve sanayiye dayalı olarak ikiye bölündüğü dönemde;

sanayide az eğitimli alt sınıfa ihtiyaç olduğundan ve kölelerin bu işte verimli olamayacağından gerekse şehrin kozmopolitliğinden ve yükselen popülizmden dolayı, sanayi bölgelerinde halk köleliğin kalkması görüşündedir. (ekseri ile zengin kesim, ve en alt kesim) (halihazırda bazı eyaletlerde kölelik kaldırılmıştır)

tarıma dayalı ekonomide ise, köleler amerika için vazgeçilmez bir güçtür ve tabii ki çoğunluk köleliğin kaldırılmasını istemez.

işte bu atmosferde köleliği tüm amerika'da kaldırmayı vadeden bir adam başkanlığa aday olur. ve tabii ki en güçlü lobi faliyetleri onun lehindedir çünkü ülkenin en zenginleri sanayiciler köleliğin kaldırılmasını istemektedir.(petrol devrimcisi, amerikan tarihinin gelmiş geçmiş en zengin insanı (bkz: john d. rockefeller) 'da bunlara dahildir).

seçimler yapılır ve lincoln başkan olur. başkan olur olmaz güney eyaletleri bağımsızlık ilan eder ve sayıları 11 eyalete ulaşır.

sanayi gücünü, federal devleti ve nüfus üstünlüğünü elinde bulunduran kuzey tarafı 4 yıl sonunda savaşı kazanır ve kölelik kalkar hemen ardından lincoln öldürülür.

bu olayın ardından kölelik tüm dünyada kalkmaya başlar ve yerini kariyer köleliğine bırakır.

artık milyarderlerin elinde mutlu kendini özgür hisseden köleler vardır.

umarım bu devrin sonunu da görebiliriz. ki bazı ilim adamları bunun bir gün kalkacağını söylemektedir.

(bkz: "beşer esirliği parçaladığı gibi ecirliği parçalayacaktır.")

ecir = bir iş karşılığında verilen ücret.

ay ben uzuuun uzun anlatan yaşlı insanları dinleyemem çıtır çerezlik birşeyeler olsun diyenler bu video ile olay hakkında bilgi sahibi olabilir.

dipnot
2. bölümü de var.

kuzeylilerin kazandığı savaştır. abraham lincoln ve ekibi maçı kazanmış ve köleliğe karşı mücadele vermiştir.

dünya savaşlarından sonra hakkında en çok film yapılan savaş. güney şeytanlaştırılır genelde.