tuva cumhuriyeti

(aşağıdaki masal tuva türkleri’ne aittir. ilkin masalın tuvaca cümleleri, sonra bu cümlenin birebir anadolu türkçesi’ne çevrilişi son olarak da anlamlı bir biçimde anadolu türkçesi’ne çevrilişi bulunmaktadır.)

tarvagannın tö’güzü

1. erte burungu şağda tarvağan bisdin cernin üstündegi en ulug mergen durup duru.

2. erten burunki çağda dağsıçanı bizim yerin üstündeki en ulu okçu durup duru.

3. çok eski zamanlarda dağsıçanı ülkemizdeki en büyük okçuymuş.

1. bir hün delegeynin üstündegi bar mergennernin iştinen en mergeni gım irgin derin bilir deş delegeynin cük cügünen bar mergenner cığılıp gep bir ulug carışga girip duru

2. bir gün dünyanın üstündeki var okçuların içinden en okçusu kim imiş derin bilir deyiş dünyanın yön yönünden var okçular yığılıp gelip bir ulu yarışa girip duru.

3. bir gün dünyadaki okçuların içinde en usta okçu kimmiş bilinsin diye, ne kadar okçu varsa dünyanın dört bir tarafından toplanıp gelerek, bir büyük yarışa girmişler.

1. en baştay ogturgaynın üstünen ujuv ertip cıdgan gargannı düjür adgan tarvan dagın ogturgaynın üstünen ujuv ertip cıdgan deldigenni düjür adı alvayn çük-le gudrun cire adgaş, ozunga ajınıp, ulug ergen ızırgaş, cer gazıp, üngürge girip, ol şagnan ber tarvan gijini emes, giji tarvannı annar bop duru

2. en başta göğün üstünden uçup geçip yatan kargayı düşüre atan dağsıçanı, ayrıca göğün üstünden uçup geçip yatan çaylağı düşüre ata almayıp sadece kuyruğunu yara atış osuna acınıp ulu barmağını kopara ısırış yer kazıp, deliğe girip, o zamandan beri dağsıçanı kişiyi değil, kişi dağsıçanını avlar olup duru.

3. en başta, gökyüzünde uçup gitmekte olan kargayı avlayan dağsıçanı, gökyüzünde uçup gitmekte olan çaylağı avlayamayıp, yalnızca kuyruğunu yarınca, buna kızıp (bundan utanıp) baş parmağını ısırdıktan sonra, yeri kazıp, deliğe girmiş. o zamandan beri dağsıçanı insanı değil, insan dağsıçanını avlar olmuş.

1. deldigennin gudru cirik büdgennin ujuru baza ol irgin

2. çaylağın kuyruğu yirik biteninin sebebi de o imiş.

3. çaylağın kuyruğunun yarık bitmesinin sebebi de bu imiş.

1. ol şağda tarvan gijinin e’din cip coranın bis tarvannın goldunun aldında durar besten görüp bilir bis.

2. o çağda dağsıçanı kişinin etini yeyip yürüyenini biz dağsıçanının koltuğunun altında durur bezeden görüp biliriz.

3. o zamanlar dağsıçanının insan eti yediğini dağsıçanının koltuğununun altındaki bezeden anlarız.

1. carış dozulgaş carışga girgen bar amıtannar canıp olurarda yarışga bara alvan argar tarvannı udgup barıp: ‘möreyni gım aldı?’ dep surarda tarvan, ‘giji aldı’ derde argar baksırap, ‘cartıgır erinin dergige gadıp, carıgır mıyızım carıkga gadıp duru!’ dep dört garanın iyizi solguja ıglap duru.

2. yarış bitiş yarışa giren var canlılar dönüp otururda yarışa varamayan yabankoyunu dağsıçanına karşılayıp varıp ‘yarışı kim aldı’ deyip surarda dağsıçanı ‘kişi aldı’ derde yabankoyunu üzülüp ‘dolgun dudağın terkiye kuruyup, çok büyür boynuzum yarıga kuruyup duru!’ deyip dört gözünün ikisi soluncaya kadar ağlayıp duru.

3. yarış bittikten sonra yarışa giren bütün canlılar geri dönerken, yarışa gelemeyen yaban koyunu dağsıçanına karşı varıp ‘yarışı kim kazandı’ diye sormuş. dağsıçanı ‘insan kazandı’ deyince, yabankoyunu üzülüp ‘etli dudakların terkisinde kurur, muhteşem boynuzlarım yarıkta kuru’ diye o kadar çok ağlamış ki dört gözünün ikisi kör olmuş.

1. unun songar argar dört garaktıg emes cük-le iyi garaktıg bop öske iyi garanın or(u)nu galgannın tö’güzü mındıg irgin.

2. onun sonra yabankoyunu dört gözlü değil yalnızca iki gözlü olup öteki iki gözünün yeri galanın hikayesi böyle imiş.

3. yaban koyunu o günden sonra dört değil sadece iki gözlü olup öteki iki gözünün sadece izinin kalmasının hikayesi böyle imiş.

1. argarnı annaş mıyızın gır sın carıkga gap tarvannın cırın üddep dergige dergilernin şın ujuru baza mındıg irgin.

2. yaban koyunu avlayış boynuzunu tepe dağ kakıp dağsıçanının alt dudağını delip terkiye terkilerin gerçek sebebi böyle imiş.

3. yaban koyununu avlayınca boynuzunu dağlara yarıklara atmanın, dağsıçanının alt dudağını delip, atın terkisine asmanın gerçek sebebi de bu imiş.”

(nurettin demir/bir tuva masalanının türkiye türkçesi’ne aktarılması/sibirya araştırmaları)