hale etkisi

insanların fiziksel görünümlerinden yola çıkarak kişilik özelliklerini yorumlamaya veya bize iyi davranan birinin tamamen iyi bir insan olduğunu düşünmemize sebebiyet veren etkidir. ingilizcede halo effect olarak bilinmektedir.

örneğin, çekici ve bakımlı olduğunu düşündüğümüz bir bireyin kişilik özelliklerinin bakımsız ve gözümüze hoş gelmeyen başka bir bireyin kişilik özelliklerinden daha iyi olduğunu düşünmemiz tam da bu etkiden dolayı gerçekleşmektedir.

bu konuyla ilgili yapılan deneyler de bu düşünceleri kanıtlar nitelikte.




bu etki ön yargıların da hayatımızın büyük bir alanında var olduğunu göstermektedir. eminim ki pek çok insan birinin dış görünüşüne bakarak o kişiyle ilgili birçok yargıda bulunuyor.*

halo etkisi, hayatımızın her alanında hepimizin içine düştüğü bir yanılsamadır. hepimizde, yakışıklı veya güzel insanların daha zeki, daha akıllı olduklarına inanma eğilimi vardır. her başarılı insanın, hayatı boyunca hep doğru kararlar verdiği için başarılı olduğunu zannederiz.

"aaa! o öyle şey yapmaz! asla!" cümlesi ile günlük yaşamda yer bulur.

psikolog edward thorndike bu terimi ilk olarak 1920 tarihli bir makalesinde kullanmıştır. makalede anlattığı deneyde, thorndike ordudaki komutanlardan altındaki askerlerin çeşitli niteliklerini değerlendirmelerini istemiştir. bu nitelikler arasında liderlik, fiziksel görünüm, zeka, sadakat ve güvenilirlik gibi şeyler vardı.

thorndike’ın amacı, bir niteliği değerlendirmenin diğer nitelikleri değerlendirmelerine nasıl etki ettiğini belirlemekti. sonuç olarak; bir niteliği iyi değerlendirmenin diğer niteliklerin de iyi değerlendirmeleriyle ilişkili olduğunu, belirli bir niteliğin olumsuz görülmesinin de diğer niteliklerin de daha olumsuz değerlendirilmesine yol açtığını bulmuştur.

birkaç farklı araştırma, insanları iyi görünümlü olarak değerlendirdiğimizde, onların olumlu kişilik özelliklerine sahip olduklarına ve daha zeki olduklarına da inanma eğiliminde olduğumuzu bulmuştur. hatta bir çalışma, jüri üyelerinin çekici insanların suçlu olduğuna inanma olasılıklarının daha düşük olduğunu bile bulmuştur.

bununla birlikte, bu çekicilik klişesi aynı zamanda iki ucu keskin bir kılıç olabilir. diğer araştırmalar, insanların çekici insanlara bir dizi olumlu nitelik atfetme eğiliminde olsalar da, iyi görünümlü bireylerin kibirli olduklarına, dürüst olmadıklarına ve çekiciliklerini başkalarını manipüle etmek için kullanma olasılıklarının daha yüksek olduğuna inanma ihtimallerinin daha yüksek olduğunu bulmuştur.

öğretmenler, güzellik algılarına göre öğrencilerle farklı şekilde etkileşime girebilirler. örneğin araştırmalar, öğretmenlerin daha güzel olarak değerlendirdikleri öğrencilerinden daha yüksek başarı beklentilerine sahip olduğunu bulmuştur.

iş başvurusunda bulunanların da halo etkisini hissetmesi muhtemeldir. potansiyel bir işveren, başvuru sahibini çekici veya sevimli görürse, kişiyi zeki, yetkin ve vasıflı olarak değerlendirmesi de daha olasıdır.

bir politikacının iyi bir konuşmacı olduğuna dair izleniminiz, aynı zamanda zeki, dürüst ve çalışkan olduğunu düşünmenize de neden olabilir.

kaynak

özellikle ilk izlenim, kişiye ait kafamızda oluşturduğumuz portföyü etkilediği durumdur. göze hitap edenin her zaman kazandığı bir kumardır. kişi ile karşılaşılır, ilk yargılar oluşturulur ve ileriki evrelerde her yaşanan bu oluşturulan ilk yargılar çerçevesinde değerlendirilir. toplumsal yargılar da empoze edilmiştir, kimbilir.

gittiğimiz restoranda sandalyemizi çekerek bize hoşgeldiniz diyen bir garsona karşı sempati duyarız; gözümüze yakışıklı görünebilir, cömert ya da eğlenceli biri olabileceğini düşündürebilir. serviste sorunlar bile çıksa bunları görmezden gelebiliriz, sırf ilk anda onun zihnimizde oluşturdu olumlu şema sebebiyle. yanlışlıkla olmuştur mutlaka deriz. eğer garson bize daha ilk anda hoşgeldiniz demeseydi ve alelade bir müşteri gibi davransaydı acaba hala aynı hataları görmezden gelir miydik?

reklamlarda neden hep ünlü ve güçlü isimleri görüyoruz düşündüğünüz mü? çünkü hale etkisi sayesinde reklamı yapılan ürünün güçlü ve olumlu bir etki bırakması amaçlanır.

adını bile duymadığımız insanların medyanın ekmeğini yiyebilmek için ünlü evlilikler yapıp kısa sürede boşanmalarına ne dersiniz? yeni hayata merhaba :) akıllı insanlar vesselam...

oyunları bozmak bizim elimizde. bakın bunları anlattık; örnekle anlattık, susarak anlattık, gülerek anlattık, seninle anlattık, gereksiz bölümleri atlattık, döndük yine anlattık...

* yakışıklı olduğu için belediye baskan adayı başarılı ya da zeki sayılmaz. icraatlarına bakınız.

* sarışın olduğu için sevgiliniz aptal değildir. fikirlerine bakınız.

* kadın olduğu için çalışma arkadaşınız sizden daha az terfiyi hakediyor değildir. çabasına bakınız.

* takım elbise giyen katil mahkemede daha masum değildir. bu kez dönüp vicdanınıza bakın.

yargılamak kolaydır, neden zoru denemiyoruz? ben inanıyorum, başarabilirsiniz.

hale etkisi bir kişiye baktığınızda tek bir şeye -örneğin dış görünüşüne- dayanarak onun tüm karakteri hakkında varsayımlarda bulunmaktır. bu etkinin olmasının nedeni zihnimizin bir kişinin veya bir nesnenin birden fazla özelliğini aynı anda analiz etmekte zorlanıp işleri kolaylaştırmak için tüm özellikleri bir araya getirmesi ve genel bir yargıya varma hatasına düşmesidir. fiziksel olarak çekici bulunan kişilere (farkında olmadan) zeki, başarılı, iyi kalpli, yardımsever, güvenilir gibi sıfatlar yüklemek, işverenlerin iş görüşmelerinde başvuran kişinin performans değerlendirmelerini tek bir özelliğe dayanarak yapması hale etkisine örnektir.
bir gorselle anlatacak olursak

seri katiller yakalandıklarında haber bültenlerinde komşularına mikrofon tutup nasıl bilirdiniz diye soruyorlar. kimse de seri katil olduğunu düşünmüyor çünkü psikopat bile olsa iyi görünümlü insanlar görünümleri ile değerlendiriliyor.

size iyilik yapan iyi davranan insanları zararsız görme eğiliminiz var diyor bilim. bununla ilgili çocuklar üstünde kukla ile yapılmış deneyler var. doğuştan getirilen bir durum yani.

dexter dizisinde dexter polis merkezinde çalışırken herkese sabah donut ikram ederdi ama psikopattı .

(bkz: çay veren insan hiç kötü olur mu)

sprite diye bir gazoz markası da"imaj hiçbir şeydir susuzluk her şey sloganı ile bu etkiye meydan okumuştur.
günümüz de bu etki hepimizde maalesef mevcut. dış görünüm hepimizi etkiliyor. belki de ruhlarımızı terbiye etmediğimiz içindir.

dış görünüşe aldanmak olarak da bilinen etkidir. güzel ve yakışıklı olanlar her zaman iyi sanılırken, güzel bulunmayanların her zaman olumsuz bir etki yaratması, kötü sanılması olarak özetlenen terimdir.

güzel ve yakışıklı insanların kötü olmayacağını beklemek de bunlardan biridir.