skolastik felsefe

skolastik, latince “scola” yani okul sözcüğünden
üretilmiştir. “okulda öğretilen felsefe” anlamına
gelmektedir. 800 yıl boyunca oluşturulan hristiyan
dogmasının temellendirilmesi ve sistematik bir
biçimde derlenip toparlanması yönündeki
çabaların bir ürünüdür. skolastik felsefenin içeriğini tamamen hristiyan
doktrini oluşturmaktadır.

skolastik felsefe 3 evreye ayrılmaktadır:
• 1- erken skolastik:
(9.-10. yy’lardan 12. yy’ın sonuna kadar)

• genel olarak 9. yy’a kadar biriktirilen hristiyan
doktrininin derlenip toparlandığı, sistemli bir hale
getirildiği, yöntemin oluşturulduğu dönemdir.
• 12. yy bu doktrinin akıl ile açıklanmasının yöntemlerinin geliştirildiği bir dönem olmuştur. felsefe gerçek anlamını bu yüzyılda bulmuştur.
• anselmus (1033-1109) ve abelard (1079-1142) salt akıl yürütme ve mantık ile dinsel dogmayı temellendiren skolastik’in yönteminin oluşturulmasında önemli rol oynamışlardır. bu yüzyıllar (11. ve 12. yy) yavaş yavaş süren bir birikimin somut ürünlerini vererek kendisini “yeni bir şey” olarak ifade ettiği dönem olmuştur. erken skolastik’in dayanak noktaları ve görüşü:
• erken skolastik esas olarak augistinciliğe dayanmaktadır. konusu, tanrı ve onun ruh aracılığıyla dünya ile olan ilişkisidir. bu dönemde felsefenin yapmak istediği de akıl ile düşünerek, otoritelerin
uzlaşmakta olduklarını tanımlayıp doğanın sistematik olarak temellendirilmesiydi.
bu dönemin başlıca filozofları:
• lanfranc (öl.1089)
• anselmus (öl.1109)
• gilbert de la porrée (öl.1154)
• abelard (öl.1142)
• skolastik felsefe “ilé de france” diye bilinen paris ve çevresinde doğup gelişmiş ve 13. yüzyılın ortalarına kadar da esas olarak bu küçük bölgede varlığını sürdürmüş, daha sonra tün avrupa’ya buradan yayılmıştır.
• 12. 13. ve belli ölçülerde de 14. yüzyıllar boyunca avrupa’da kültürel liderliği fransa’nın yaptığı konusunda birçok tarihçi uzlaşmaktadır.

• 2- yüksek skolastik:
(13. yüzyıl): yüksek gotik dönemi’dir. mimaride
yükselmenin esas alındığı dönemdir. chartres katedrali ile anlatımını bulan yüksek gotik, amiens katedrali (1220’de başlanmıştır) ile en üst noktasına, biçemin “klasikliğine” ulaşmıştır.amiens katedrali’nde amaç, yükseklik ve düşey hareketlilik olmuş konstrüksiyon son sınırlarına kadar rafine edilip gereksiz görülen öğelerden arındırılmış, nef arkadına oturan duvarları tamamen pencereler haline getirilmiştir.

• 1- arap felsefesiyle tanışma:
12. yüzyılın sonunda batı dünyası arap felsefesinin en önemli yapılarıyla tanışmıştır. bu yapıtlardan, özellikle aristoteles’i geniş kadrosuyla tanıma
olanağı elde edilmiş ve bu da skolastik düşüncenin yükseliş dönemini besleyen başlıca kaynak olmuştur. aslında islam felsefesi de batı felsefesi gibi başlıca platon ve aristoteles’e dayanmaktadır. kilise, her zaman antik filozoflara ve yapıtlarına karşı çok seçici davranmış, sadece “uygun” gördüklerini almıştır. islam düşünürleri ise antik çağ’ı daha iyi
değerlendirmişlerdir. aristoteles’i bütünüyle ele almışlardır. islam dünyasının elinde bulunan birçok yapıt, arap ve yahudi yorumcuları katkılarıyla latinceye çevrilmiş ve yaklaşık bir yüzyıl süren bu çeviri çalışmalarıyla batı’da aristoteles’in ikinci “yeniden doğuş”u yaşanmıştır.
• ibni sina (980-1037): aristo’yu araplara tanıtan en önemli düşünür.
• ibni rüşd (1126-1198): arap felsefesinin batı dünyası için en önemli düşünürü.
• batı’da arap felsefesinin etkilerine ilk olarak chartres okulunda rastlanmaktadır. aristotales’in yeni eserleri, giderek üniversitelerde ve iki büyük tarikat olan dominiken ve fransisken tarikatlarında işlenmiştir.
• 2- skolastik yöntemin doruğu:
• 13. yüzyıl, skolastik felsefenin en üst noktasına ulaştığı, yetkinleştiği dönemdir. yüksek skolastik olarak adlandırılan bu dönem felsefenin başlıca ereği, içinde tüm varlıkların yer alacağı, hıristiyan görüş ve anlayışına uygun bir dünya ve doğa tablosunu düşüncede kurmaktır. dönemin önemli düşünürlerinden albert magnus (1193-1280), tepe noktasında tanrı’nın yer aldığı ve tüm evreni kapsayan bir sistem, bir evren modeli oluşturmaya
çalışmıştır.
• summa’lar: (summa sözcüğü, 12. yüzyılın sonlarına kadar “özet, kısa sunuş” anlamında kullanılmıştır. 13. yy’da din öğretisinin esaslarını bir araya toplayan geniş kapsamlı ve sistematik sunuşlara
bu ad verildi) bu dönemin tipik kitapları, gerek içerikleri, gerekse sunuş biçimleri ile önceki dönemin /erken skolastik) yazınının tipik örneği olan özdeyişler kitaplarından (libri sentantiarium) oldukça
farklı olan summalardır. içerik olarak, “gerçeğin tamamını” kapsamak savında olduklarından, çok geniş kapsamlı, büyük boyutlu idiler.
• alexander hales’in 1231 yılında yazdığı summa theologian önemlidir.
• 13. yüzyılda skolastik düşünce tüm toplumda egemen bir düşünce biçimi olmuştur, çok geniş bir etki alanına ulaşmış, tüm diğer düşünce çığırlarını gölgede bırakmıştır.
• yüksek skolastik’in en önemli düşünürleri fransisken ve dominiken tarikatlarında yetişmişlerdir.
skolastik felsefe’nin özellikleri:
• ortaçağ’da romanesk dönem, gotik dönem ve erken rönesans dönemi esas alındığında, söz konusu incelenen dönemlerin belirli bir tarihsel süreç içerisinde felsefe ile sanat arasındaki paralellikler
ve benzerliklerin saptanması olduğundan, incelenen dönemin felsefesi olan skolastik’in (deyim yerindeyse resmi ideoloji’nin) özellikleri de, esas olarak sanatla bağıntısı açısından ele alınmalıdır.
sanat üzerinde etkili olan, tek tek filozofların söylediklerinden çok, belli bir dönemin düşünür ve aydınlarının oluşturduğu çağın düşünsel atmosferidir. sanatçı, izleyici ve eseri sipariş veren, bilinçli veya farkında olmayarak bu atmosferden etkilenmektedir.
• özellikle 12. ve 13. yüzyılların kültürünü biçimlendiren skolastik, dönemin sanatı ve sanat felsefesi üzerinde de hem içeriğe ilişkin özellikleri, hem de yönteme ilişkin özellikleri ile etkili olmuştur.
• esas olarak düşünce dinsel içeriklidir. yani hristiyan doğmasını esaslarına göre kendi anlamını belirler.
• sanat “dinsel içerik” ile sınırlandırılmıştır.
• ortaçağ kültürünün ana teması dinsel kültürdür.

• 3- geç skolastik:
(14. yy başlarından 15. ve hatta 16. yy’lara kadar)

skolastik’in yeniliği:
• içeriğinde değil, söylemek istediğini anlatırken
nasıl bir “yöntem” kullandığı esas alınmalıdır.
dönemin bütünüyle kültürü ve dolayısıyla sanatı
üzerinde belirgin bir etkisi olan da esas olarak
bu yöntemdir. bu nedenle skolastik felsefenin
özellikleri dönemin sanatı ile ilişkileri açısından
incelenirken, esas olarak onun ne söylediği
değil- zaten bu, bütünüyle hristiyan doktrininin
ne söylediğini anlatmak anlamına gelirdi- nasıl
söylediği, yani onun ayırt edici özelliği olan
yöntemi ele alınmalıdır.
• 1- dinsel nitelik
• 2- düzenleme, sistemleştirme
• 3- tümcü dünya görüşü
• 4- akılcılık ve soyutluk
• 5- dogmatizm
• 6- doğadan kopukluk ve bilim karşıtlığı
• 7- insanın “kişi”leşememiş olması
• 8- açık seçik anlatım
• 9- farklılıkların uyumlulaştırılması
• dogmatik: deney bilgisini, deneye dayanan
kanıtları hiçe sayarak, kanılarını inanç
öğretilerinden çıkaran (düşünce biçimi)