küçük albert deneyi

şubat 1920'de gerçekleşen ve albert adında bir bebeğin konu edildiği küçük albert deneyi (little albert experiment) yıllar geçmesine rağmen hala tartışılan deneylerden biri.

watson radikal bir pozitivistti. insan davranışının sadece öğrenilmiş olan davranışlara dayanarak incelenmesi gerektiğini düşünüyordu. genetik, bilinçsiz veya içgüdüsel unsurlar onun için anlam ifade etmiyordu. sadece gerçekten gözlemleyebileceği davranışları incelemek istiyordu.
watson asistanı rosalie rayner ile birlikte bir yetimhaneye gitti. sonra, 8 aylık bir bebek seçtiler, yetimhanedeki hemşirelerden birinin oğluydu bu. çok ihmal edilmiş olan bu çocuk, çok soğuk ve kötü bir ortamda yaşıyordu. bebek yine de oldukça sakin görünüyordu. oradaki insanlar doğduğundan beri neredeyse hiç ağlamadığını söyledi. işte küçük albert deneyi böylece başladı.
bu deneyin ilk aşamasında, albert’e farklı uyaranlar gösterdiler. amaç, hangisinin onu korkuttuğunu gözlemlemekti. sadece yüksek sesler duyduğunda korku hissedeceğini fark ettiler. bu bebeklerde sık görülen bir şey. albert, hayvanların veya ateşin önünde hiçbir korku belirtisi göstermedi.
sonra, koşullandırma ile korku yaratmaya başladılar. albert’e beyaz bir sıçan getirdiler. ilk başta bebek onunla oynamak istedi. ancak böyle yapmaya çalıştığında, watson çok yüksek bir ses vererek bebeğin korkmasına neden oldu. aynı şeyi birkaç kez tekrarladıktan sonra, bebek sıçandan korkar hâle gelmişti. bundan sonra tavşan ve köpek gibi hayvanları ve hatta kürk manto gibi şeyleri getirdiler. albert’i hepsine koşullandırdılar. bu uyaranlar yanındayken bebek korku hissediyordu.
bebeği uzun süre bu deneylere maruz bıraktılar. neredeyse bir yıl boyunca deneyler devam etti. sonunda bebeğin sakinliği kayboldu ve sürekli endişeli hissetmeye başladı. noel baba maskesi görünce bile korktuğu bir noktaya geldi. ona dokundurduklarında durmadan ağlamaya başladı.

deneyin ikinci bölümünde watson, koşullanmayı geri çevirmeye karar verdi. bu, daha önce şartlandırdığı korkuları “yok etmek” anlamına geliyordu. ancak bu hiç başarılamadı. üniversite tartışmalı deneyi ve asistanıyla kurduğu romantik ilişki nedeniyle watson’ı kovdu.
deneyden sonra bebeğe ne olduğunu bilmiyoruz. ancak çocuğun hidrosefali nedeniyle 6 yaşında öldüğünü belirten makaleler var. eğer bu doğruysa, o zaman bu kötü deneyin sonuçları çok tartışmalı demektir.

deneyi gerçekleştiren john watson bir makalesinde şunları yazmıştır:
“bana bir düzine sağlıklı bebek verin, onları kendi yarattığım dünyamda yetiştireyim. size garanti ederim herhangi birini istediğim herhangi bir karakter haline getirebilirim. doktor, avukat, sanatçı, tüccar ve evet dilenci veya bir hırsız.”
etik dışı bir deney, çocuğunun hayatını tehlikeye atmış ve bunu algılayamamış anne. insanlık için faydalı bir bilgi edinme adına bir insanı gözden çıkaran deney sahibi.

amerikalı psikolog john broadus watson etik kuralları hiçe sayıp, 8 aylık bebek albert üzerinde tarihin en utanç verici deneyini yapıyor.

“korku, insanda sonradan edinilen bir refleks mi yoksa doğuştan gelen bir dürtü mü?" sorusunun cevabını ararken, ufacık bir bebeğin hayatını karartıyor.

davranış psikolojisi ekolünün kurucusu watson ve asistanı rosalie rayner, çalıştıkları john hopkins hastanesi kreşinde oynayan çocukları uzaktan incelemeye başlarlar.

fakat, ‘korku’ hakkındaki sorularının cevapları için kesin yanıtlar alabilecekleri testler yapmaları gerekir. araştırma için izin alabilecekleri bir aile ararlar. sonuç olarak 8 aylık sağlıklı bir bebek olan albert ile bir deney tasarlamaya karar verirler.
tarihteki en önemli psikolojik deneylerden biri olarak kabul edilen little albert experiment’a başlamadan önce küçük albert’a birkaç duygusal test yapılır.

minik bebeğe sırasıyla beyaz bir fare, tavşan, yanan kağıt parçaları, peruk, maske gibi ilk kez karşılaşabileceği nesneler ve durumlar gösterilir. amaç, albert’ın bunlara koşulsuz karşı tepkisi olup olmadığını incelemektir. sonuç olarak albert, gördüğü hiçbir nesneye karşı korku göstermez; her şeye gülümser.

bu testten sonra albert'ı boş bir odaya götürürler. odada albert'ın üzerine oturduğu bez yatak haricinde hiçbir eşya bulunmaz. daha sonra watson ve asistanı rayner odadan çıkar, yalnız bıraktıkları albert'ın yanına beyaz laboratuvar faresi salarlar. albert, fareden korkmadığı gibi, tam tersi bir tepki göstererek fareyi çok sever, yakalamaya çalışıp, gülmeye başlar.

artık bir sonraki aşamaya geçmeye hazırdırlar. albert, fareye her dokunduğunda iki demir çubuğu (biri çekiç, diğeri çelik çubuk) birbirine vurarak rahatsız edici sesler çıkarmaya başlarlar. sesleri duyan küçük albert ağlamaya başlar. oda yeniden sessizleşince fareyle oynamaya devam eden albert, yine fareye dokunduğu ilk anda psikologların çıkardığı o gürültülü sese maruz kalır.
ağlaması yatışıp, aklı tekrar fareye kayan albert, dokunmaya çalıştığı an hep aynı sesi duyduğu için fareye dokunmaktan korkmaya başlar.

bu deney birkaç gün sürer ve tekrarlanır.
watson ve rayner deneyi ileri noktaya taşıyıp tavşan ve başka tüylü objeler de getirirler. çıkan sonuç: albert, özellikle beyaz renkli, tüylü bir nesne görse ondan korkup, ağlamaya başlar ve kaçmak ister.

artık albert gördüğü pamuk, beyaz tavşan ve benzer nesnelerin karşısında demir çubuklarla çıkarılan ses olmamasına rağmen korkmaya başlar.

vardıkları sonuçla yetinmeyen psikologlar, son olarak beyaz sakallı ve tüylü kostümler giyerek odaya girerler. karşısında git gide büyüyen tüylü nesneler gören zavallı albert’ın korkusu artık hafızasına tamamen kazınır.

1920’lerde yapılan bu deneyle bilim insanları koşullu korkuyu kanıtlar. fakat deney uğruna 8 aylık bir bebeğe yapılan koşullandırmayı geriye almadıkları, onu iyileştirmedikleri için büyük tepki çekerler. gerçi albert'ın ruh sağlığı için bir iyileştirmeye başlasalardı da, geçmişin derin ve karanlık izlerini ne denli silebileceklerdi bilinmez.

küçük albert’a deney sonrasında ne olduğuyla ilgili birçok rivayet var.
yazar tom bartlett’a göre, küçük albert’in annesi arvilla merritte aynı hastanede süt annelik yapıyordu. o devre göre, sosyal statüsü hastanenin diğer çalışanlarına göre daha düşüktü. maddi imkansızlıktan dolayı bebeğinin deneyde kullanılması teklifini geri çeviremedi. finding little albert kitabına göre ise, annesinin küçük albert’ın üzerinde yapılan deneylerden haberi yoktu. deneylerin farkına vardığında bebeğini alıp, ortadan kayboldu.

küçük albert'ın trajik ölümü

american psychological association verilerine göre ise küçük albert’in asıl adı douglas merritte.
kayıtlara göre, douglas 6 yaşında hidrosefali’den ( beyinde su toplanması) hayatını kaybetti.

dipnot: bebek ailesinin rızasıyla alınır ve asıl ismi kullanılmaz. albert ismi bir nevî mahlastir.

pavlov'un köpeği olarak bilinen klasik koşullandirma deneyinde elde edilen sonucun insanlar uzerinde de gecerli olup olmadigini tescillemek maksadiyla yapilmis ve bilim dunyasinda en zalim deneyler icerisine eklenmis bir deneydir bu. deneyin amaci, korkular dogustan mi gelir, sonradan mi edinilir? sorusunun cevabini bulmakti. deneyin basrollerinde unlu amerikali psikolog john broadus watson ve ogrencisi rosalie rayner bulunmaktadir.

watson ve asistani deney icin bir hastanenin kresinde bulunan cocuklari gozlemlemisler ve 8 aylik olan albert'i de bu sekilde bulmuslar. albert bebek hakkindaki iddialar da biraz karisik. bir iddiaya gore albert'in annesi orada calisan hemsire-ebeydi, oglu uzerinden yapilan bu deneyden haberdar degildi. bir diger iddiaya gore ise albert'in annesi gecim sikintisi yasayan ve hastanede para karsiligi sut anneligi yapan biriydi, ogluna yapilan deneyi de para karsiliginda kabul etti...

deney icin albert oncelikle bazi testlerden gecirilir. onune fare, tavsan, kopek, maymun, kagit parcalari vs getirilip tepkisi olculur. karsilastigi hayvanlara karsi en ufak bir korku tepkimesi gostermez, aksine gulumser. sonra kucuk albert sadece yerde bir yatagin bulundugu bos bir odaya alinir. onune yine beyaz bir labaratuvar faresi getirilir. albert fareyi cok sever, dokunmaya ve fareyi kavramaya calisir. albert'in fareye her yonlenmesiyle arka planda korkutucu cekic ve metalin vurmasina benzer ses cikarilir. albert bebek ilk etapta afallar ne oldugunu anlayamadigi icin fareye dokunmaya devam eder. sonrasinda yavas yavas korkutucu sesin fareye dokunmaya calistikca ortaya ciktigini kavrar ve fare yaklastikca korkup aglamaya baslar. bu deney sadece fareyle sinirli kalmaz bu arada. kucukten buyuge dogru farkli turden tuylu hayvanlar getirilerek bir kac gun daha surdurulur. deneyden edinilen sonuc watson'a yetmez, korkutucu tuylu bir kostum giyerek albert'in karsisina cikar. albert'in artik bir kac gun yasadigi bu korkular onun hafizasina islenir artik gordugu her tuylu nesneden korkup aglamaya baslar. deney sonucunda albert'in bu korkusunu yenme maksadiyla hicbir tedavi uygulanmaz. denilene gore de beyninde olusan bir sorun nedeniyle de 7 yasinda vefat eder.

deneyin sonucuna gelecek olursak, tipki hayvanlardaki gibi insanlarda da klasik kosullandirma gorulmektedir. klasik kosullandirma, birbirinden farkli iki eylemin baglantisinin kurulmasina denilebilir. tipki albert bebegin fareye dokunmasi karsiliginda sesin olustugu baglantisini kurmasi gibi. baglantiya karsi olusturdugu tepkiye de aglamasi, fareden kacmasi ornekleri verilebilir...

deneyle ilgili su videoyu da izleyebilirsiniz;

deneyden iç burkan bir kare.

amerikalı psikolog john b. watson ve yüksek lisans öğrencisi rosalie rayner tarafından gerçekleştirilen klasik koşullanma konulu deney.
deney 1920 yılında journal of experimental psychology dergisinde yayınlanmıştır.

denek olarak hastaneden alınan dokuz aylık bir bebek kullanılmış, adını ise albert komuşlardır.


deney ise aynen şöyle anlatılmıştır.



sadece alıntı vikipedi'den alınmıştır.