metafor

ad değişimi yahut mecaz gibi eş anlamları bulunan sözcük. bir kelimenin gerçek anlamı dışında herhangi bir benzetme ilgisi kurularak kullanılan kavramlara verilen ad. edebi ürünlerde sıkça başvurulan bir yöntemdir.

dilin olanaklarına karşı muzip ve anlık bir eylem biçimidir. kanımca dili anlık olarak genişletmekle kalmaz toplumsal muhayyileyi de şaşırtır ve şekillendirir.
kent metaforları kitabında oswalt mathias ungers tarafından şu sekilde tanımlandığına da şahidim:

dilin hayal alemidir. yunanca transform sözcüğü ile aynı köktendir. anlamı aslında aktarım demektir.
imge ile düşünceyi karşıdakine aktarmak işidir.
bunu dil ile yaparken de "gibi" kelimesi kullanmazsınız.
ahmet haşim'in merdiven şiiri türk edebiyatındaki en güzel örneklerdendir bu başlık adına.
edebiyat seven insanlara da selam olsun.

ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden
eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak
ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak

sular sarardı yüzün perde perde solmakta
kızıl havaları seyret ki akşam olmakta... diye devam eder merdiven şiiri.

(bkz: mecaz)

daddy, it's a metaphor! diyen (bkz: rachel green)'i akla getiren kelime.

"kandilli yüzerken uykularda
mehtabı sürükledik sularda"

yahya kemal beyatlı.

edebiyat başta olmak üzere, yazılı sözlü her türlü insan iletişiminde gizli kaçış kapısı.

kullanmayı çok sevdiğim ama beceremediğim hayal dünyamın adı.

metaforlar bana hep aynı yıldızın altında filmini hatırlatır.

tdk'ye göre; eğretileme, benzetme amaçlı mecaz anlamına gelir. yani, gibi benzetme edatını kullanmadan -mış gibi yapmak havası katar.

ayrıca bana hep bu repliği hatırlatır:

"bir tane bile yakmadım.*
bu bir metafor tamam mı? öldürücü şeyi dudaklarının arasına kadar sokuyorsun ama ona öldürücü olabilecek gücü vermiyorsun."

türkçe tam karşılığı 'mecaz' olan sözcük.

şimdilerde mecaz yerine metafor sözcüğünü kullanmak daha havalı -nedense-. oysa ikisi de yabancı sözcük. metafor batı dillerinde kullanılanı ya, herhalde ondan daha çok hoşumuza gidiyor.

edebi sanatlarla ilgili zaman alan ve epey emek isteyen bir yazı hazırlamak istiyorum, sözlük için.
ama madem, şimdi 'metafor' sözcüğünü ele aldım, ucundan kıyısından edebi sanatlar konusuna girmek zorundayım.

cevdet kudret hocamıza göre iki çeşit anlatım vardır:
-düz anlatım
-mecazlı anlatım

örnekleyelim:

gökler bulutlanıyor, rüzgar serinliyordu. (faruk nafiz çamlbel)
bir med zamanı, gökyüzü kurşunla örtülü (yahya kemal beyatlı)

şimdi, altını çizdiğimiz sözcüklere bakarsak, birincisinde, 'bulut' sözcüğü gerçek anlamında kullanılmış. ikincisinde ise, bulut sözcüğü yerine kurşun sözcüğü kullanılmış. yani, benzeyen yok, kendisine benzetilen var. yani, kurşun sözcüğü mecaz anlamda kullanılmış.

kısaca mecaz; bir sözcüğün, asıl anlamından başka bir anlamda kullanılmasıdır. bu yerine kullanmada, benzetme olabilir de olmayabilir de. yukarıda verdiğim örnekte benzeme var elbette. 'bulut' renginden ve -hayali olarak- ağırlığından dolayı 'kurşun'a benzetilmiş.

bir gerçek anlamı, o anlama benzeyen başka bir anlam ile ifade etme sanatıdır. benzerlik ilişkisinden faydalanarak bir kelimenin, bir ismin anlamını eğreti biçimde aktarma sanatıdır. mesela yaşlı yerine kurt, inatçı yerine keçi demek gibidir.

hüzün suya yüzdü
su yüzümde yüzdü

iki şey arasında benzetme yapılarak ilişki kurulması.

retorik etki için doğrudan bir şeye atıfta bulunarak başka bir şeye atıfta bulunan bir konuşma şekli olarak tanımlanır.



şair burada gözleri maviydi diyemeyip lacivert metaforunu kullanmıştır.

somutu metaforla anlatmak kolaydır, soyutu metaforsuz anlatmak zordur. bu, yazının doğrusal denklemidir.

bir olguyu veya durumu başka bir şeye benzeterek anlatmaktır.

çok güçlü ve güzel bir anlatım biçimi olduğunu düşünüyorum. bu yüzden bir konuyu izah ederken sıklıkla kullanırım.
tanım olarak;

alıntı yapılan makalenin kaynağı