ontolojik kanıt

felsefe içinde tanrı'nın varlığını kanıtlama biçimidir. aziz anselmus'dan beri birçok filozof tarafından savunulmuş ve eleştirilmiştir. en kapsamlı ilk eleştiriyi "saf aklın eleştirisi" adlı eseriyle immanuel kant yapmıştır.

"var olmak bir özellik değildir."

bilinenin aksine ilk olarak ibn-i sina ve farabi tarafından kullanılmış bir kanıtlama biçimi. ardından anselmus kullanmış ve şu argümanı sunmuştur, "biliyoruz ki, tanrı, düşünülen en mükemmel varlıktır. mükemmelden daha mükemmel olan şey, düşünülmekle birlikte hem de gerçekte var olandır. eğer tanrı düşüncemiz dışında yoksa, sadece düşüncemizde varsa, bu durumda tanrıdan daha mükemmel bir şey düşünebiliriz. eğer düşündüğümüz en mükemmel varlık olan ve kendisinden daha da mükemmelini düşünemeyeceğimiz tanrıdan, daha da mükemmelini düşünürsek, bu durumda tanrı en mükemmeli olmaz ve kendisinden daha da mükemmelini düşünmüş oluruz. fakat bu bir çelişkidir. demek ki, en mükemmel ve kendisinden daha da mükemmelini düşünemeyeceğimiz varlık gerçekten vardır ki, var olmadığı düşünülemiyor (ve düşünülmeye çalışılınca bir çelişkiye yol açıyor). demek ki tanrı vardır."

daha sonra anselmus eleştirilere cevap vermiş ve bu argümanın bir versiyonunu daha yapmıştır: "bir şeyden daha kudretlisi yoksa, o en mükemmel şey olur. eğer ondan başka herhangi bir şeyin mevcut olmadığını düşünebiliyorsak ve ondan daha kudretlisini düşünemiyorsak, böyle bir şeyin var olmadığı düşünülemez. mevcut olmadığını düşünemediğimiz varlık, sonsuz olan, hep mevcut olmuş olan bir varlıktır. demek ki, o, diğer varlıkların aksine zorunlu bir varlıktır. çünkü mevcut olmadığı düşünülemiyor, bu yüzden diğer mevcut olmadığı düşünülebilenlerden daha mükemmeldir. o halde bu şeyin, en kudretli şey olduğunu düşünebiliriz. o zaman, kendisinden daha yücesini düşünemediğimiz tanrı, zorunlu bir varlıktır, sonsuzdur ve vardır."

daha sonraları bu argüman da eleştirilere maruz kalmıştır. en sonunda descartes çıkagelmiş ve bu argümanın farklı bir versiyonunu yapmıştır ki, önceki bazı eleştirilere cevap niteliğindedir: "tanrı, insan aklına göre açık bir kavramdır. bu durumda insan, tanrı kavramının niteliğini keşfedebilmek için, tanrı kavramının kapsadığı şeyi keşfetmelidir. bir sayı hakkında kanıtlayabileceğim tüm şeyler, açıktır. işte böylelikle, sonsuz olan tanrı kavramına ait olanlar da işte böylece açıktırlar. bunun nedeni, varlığın, tanrının zatından ayrılamayacağıdır. mesela, bir üçgenin üç iç açısının ceminin (toplamının) 2 tane olan dik açının toplamına eşit olmaması gibi. bizim var olmayan bir tanrıyı kavramamız, 3 kenarı bulunmayan bir üçgeni düşünebilmemiz kadar imkansız bir meseledir."

kant bu argümanı eleştirmiştir. fakat daha sonra günümüz filosoflarından, alvin plantinga da, ontolojik argümanın yeni bir versiyonunu çıkarmıştır: "tamamen mükemmel olan bir varlık mümkündür, çünkü tanrı mantıken bir çelişki içermez. tamamen mükemmel bir varlık mümkünse, o varlık, yine mümkün olan bir dünyada olmalıdır. tamamen mükemmel olan varlık, mümkün bir dünyada varsa, diğer tüm dünyalarda da vardır. eğer tamamen mükemmel olan varlık, tüm mümkün olan dünyalarda varsa, gerçek dünyada da vardır. bu durumda, tamamen mükemmel bir varlık vardır." bu argüman, kant'ın "var olmak bir özellik değildir" savına da bir cevap niteliğindedir.