tayyi mekan

bir mekandan başka bir mekana geçmek, zıplamak gibi olayları ifade eder. evliya, ermiş olarak bilinen daha üst bir insana atfedilen bir beceridir daha çok. üçler yediler kırklar ya da rical'ül-gayb olarak bilinen hiyerarşideki kişilerin bu özelliklere sahip olduğuna inanılır. tayyi zaman veya bast-ı zaman kavramlarıyla oldukça ilişkilidir.

bu kavramlara örnek olarak muhammed'in miraca yükselmesi verilebilir. hatta belki onun da öncesinde gerçekleşen mekke-kudüs yolculuğunu kapsayan isra olayı da ilişkili olabilir.
benzer şekilde yahudi öğretilerinde yakub'un düşü olarak bilinen olay da buna örnek verilebilir.

aslında bu olaylar bana bir çeşit vahiy benzeri, belki nevroz bile denebilir tam olarak bilemiyorum, zihinsel bir süreci anımsatıyor. bu fikre şuradan geliyorum: birincisi zaten islami kaynaklarda miraç olayından bahsedilirken muhammed'in bulunduğu durum uyku ile uyanıklık arasında denilerek bahsedilir. zaten bu da bir gece yolculuğudur. miraç kelime anlamı itibariyle de merdiven demektir. arketipsel bağlamda bakıldığında da merdiven, bilinç ile bilinçdışının birlikteliğini temsil eder aslında. islam dışındaki birçok inanç ve mitolojide bu sembolleri görebilmek mümkündür. merdiven aracılığıyla bir yükseliş aslında bir üst bilince erişmek ile oldukça bağlantılıdır ve daha çok ruhsal bir süreçtir bu. ikinci sebep ise şudur ki, miraç gibi olaylar islam inancındaki birçok insan tarafından biliniyor olsa da muhammed'in hayatındaki hangi döneme denk geldiği hususunda çok fazla bir bilgi yoktur. miraç, aslında muhammed için bir dönüm noktası denebilir. en yakın koruyucusu amcası ebu talib'in ve eşinin vefatı, mekkeliler tarafından uygulanan ağır zulüm ve taif ziyaretinde taşlanması gibi olayları içine alan ve "hüzün senesi" olarak bilinen dönemin ardından yaşanmıştır miraç. insani yönden değerlendirilirse kaygılı bir halde olduğu sonucuna ulaşılabilir kolayca. yani bu yolculuğun aslında algının yeniden açılması, farkına varılması olarak yorumlanabilir, bir nevi kendine gelmek, görmek gibi. ki bu olaydan yaklaşık 1 yıl sonra hicret gerçekleşecektir.

yine yakub olayı da aynı temaları barındırır. yakub kutsal topraklardan ayrılarak harran'a doğru yola çıkar. büyüdüğü bildiği topraklardan ayrılarak bambaşka bir yolculuğa, bir bilinmeze doğru ilerleyecektir. belki de bu yüzden kaygılıdır? karanlık olduğunda başını bir taşın üzerine koyar ve rüya görür. rüyada rab yolculuk boyunca onu koruyacağını ve zamanı geldiğinde tekrardan bu topraklara onu getireceğini söyler. uyandığında da "rab burada ama belli ki farkına varamadım" der kendi kendine. aydınlanıştır yani bir nevi. kaygılarının yersizliğini fark eder, bir üst bilince ulaşır ve bu yolculuğun, yeni bir dönemin başladığını algılayarak bu gerekliliği kavrar.

aslında bu olaylara daha birçok örnek verilebilir. detaylarına girmeden, örneğin, yunus peygamber'in öğretilerine kimsenin kulak asmaması ve ardından kaygısının ve yanılgısının onu bir balığın midesine itmesi. ya da ashab-ı kehf ya da yedi uyurlar olarak bilinen grubun kaygılı bir şekilde mağarada uyuması ve yüzyıllar sonra uyanması. bu iki olay ilginçtir ki, yine başka benzer ögeler barındırır. yunus balığın midesinde üç, yedi veya kırk gün kadar kalmıştır denilir ve ashab-ı kehf de 7 kişiden oluşur falan gibi, ama şimdi bu detaylara burada girip kafa ütülemeyeceğim.. dediğim gibi örnekler inanç sistemlerinde çoğaltılabilir, çünkü gözlemlemek mümkün. yazarken aklıma geldi, yine yusuf'un kuyusu da zorlama bir şekilde örnek gösterilebilir. ama evet zorlama. o daha çok süper kahraman hikayelerinde de rastlayacağımız tarzda bir hapishane, çukur, kuyu gibi motiflere benzer sanırım.

sanatta da bu tarz olgulara merdiven ile değinildiğini görebiliriz. mesela rembrandt van rijn'in "philosopher in meditation" isimli tablosu. aynı zamanda yaklaşık 3 senedir masaüstü arka planımdır.. bu tabloda da filozofun aydınlanması, aşması gereken yol merdiven ile ifade edilmiştir. belki buradaki motifin özellikle "spiral merdiven" olması önemli olabilir.

arada bir istemeden yaptığımı düşünüyorum -tabii ki bu sadece bir hissiyat- akşamları canım sıkılana ve ayaklarım yorulana kadar rastgele bir yön seçip kaptırıyorum. sonra, dönüş yolunda, daha önceden yürüyüş yaparken uğramadığım rastgele bir sokağa sapıyorum - hem çok eğlenceli oluyor, buradan heyecan isteyen arkadaşlara tavsiye ederim- paranoyak düşünceler eşliğinde yine. sürekli arkamı kolluyorum felan, zaman kötü sonuçta, vakit de geç olunca insan ister istemez tedirginleşiyor ufaktan. neyse.. konu bu değil, tayyi mekan demiştik! gidiş yolunda yürüdüğüm mesafe, dönüş yolunda çok kısa geliyor. buna bir türlü anlam veremiyorum. giderken yarım saat kadar gittiysem, aynı yoldan geri dönerken çok kısa süreye dönüyorum. on dakika kadar misal.

düşününce muazzam bir olay. ne bileyim yani bir süredir görüşmediğin biri var diyelim, onun yanında olabiliyorsun falan, dinde geçen bu kavramın enerji yoluyla da yapılabileceğini düşünüyorum. zira dinde de bu eylem sırasında bir çeşit enerjinin var olduğunu düşünüyorum.

ha yapmak ister miydim bilmiyorum, enerji çok güçlü bir olay.

tayyizaman ile birlikte kullanılır genelde. ermiş kişilere atfedilmiş bir folklorik öğedir. mesela ahmed yesevi, hacı bektaşi veli gibi isimlerin don değiştirerek* tayyimekan ve tayyizaman edebildiği rivayet edilir